Dementia en onbevoegdheid: Wat is ‘n volmag / ‘n ewigdurende volmag?

“Ons voorsien dat die gevalle van dementia teen 2050 drievoudig sal toeneem.” (Wêreld Gesondheidsorganisasie)

Die gevalle van dementia as persentasie van die bevolking neem blykbaar af, maar as gevolg van die immergroeiende bevolkingsgetalle, raak die getal werklike dementialyers natuurlik elke dag meer. Hierdie is belangrik vir ouer mense, hul families en hul versorgers. Ons raak almal ouer, so dit is ook iets wat ons almal as gemeenskap raak.

‘n Persoon wat na aan jou is (gewoonlik ‘n ouer of ‘n tante of ‘n oom) benodig bystand met hul finansiële sake. Jou eerste gedagte is dat hulle ‘n volmag moet teken om vir ‘n verantwoordelike persoon of familielid as hul agent te benoem om namens hulle op te tree. Dit kan ‘n spesiale volmag vir ‘n spesifieke en beperkte doel wees of dit kan ‘n algemene volmag met wye magte wees. As ouer persoon is dit ook dalk deel van jou beplanning vir jou toekomstige behoeftes.

‘n Volmag is ‘n vinnige, maklike en goedkoop oplossing, maar dit is nie ewigdurend nie.

Die nadeel van ‘n volmag – outomatiese beëindiging op ‘n kritieke tyd.

Iemand wat ‘n volmag verleen, kan dit op enige tydstip terugtrek. Hiermee saam is daar gevalle waar die volmag outomaties tot ‘n einde kom. Dink aan gevalle waar die volmaggewer (prinsipaal)

1. Tot sterwe kom (‘n eksekuteur word dan aangestel); of
2. Insolvent raak en gesekwestreer word (‘n trustee word dan aangestel); of
3. Nie meer verstandelik in staat is om rasionele besluite te neem nie. Dit kan die gevolg wees van beroerte, ‘n koma na ‘n ongeluk, dementia, Alzheimers,  geestessiekte, of ‘n algemene ouderdomsverwante vermindering in verstandelike begrip.

Dit is hierdie laaste kategorie wat mense onkant vang. Dit klink net nie reg dat die volmag juis op daardie kritieke tydstip wanneer dit ooglopend nodig is, sal verval nie.

Dit is ongelukkig die regsposisie in ons land. ‘n Agent kan slegs doen wat sy prinsipaal  kan doen. Indien die prinsipaal nie meer regsbevoeg is nie, dan verval alle magte wat sy agent ook het. Die Departement van Justisie stel dit so: “In Suid-Afrika bly ‘n volmag van krag vir solank as wat die volmaggewer insig het in die konsep van ‘n volmag en ten volle begrip het vir die gevolge daarvan om so ‘n volmag aan iemand anders te verleen.”

Daar is sekerlik baie gevalle waar agente tot die voordeel van hul volmaggewers/ prinsipale en ander om hulle optree, lank nadat die betrokke prinsipaal reeds die vermoë verloor het om na hul eie sake om te sien. Die koue werklikheid is egter dat daardie volmag regtens reeds outomaties verval het. Daar is dus ‘n wesentlike risiko dat die agent se besluite en optrede as ongemagtig verklaar kan word, indien dit bevraagteken sou word. Dit kan ook omvangryke professionele en persoonlike aanspreeklikheid vir die welmenende agent inhou.

Watter ander gepaste opsies is tot ons beskikking?

• Die Hooggeregshof kan ‘n “kurator” aanstel wanneer ‘n persoon nie meer bevoeg is om na sy of haar sake om te sien nie. ‘n Curator bonis word aangestel om na ‘n persoon se finansiële sake om te sien, terwyl ‘n curator ad personam aangestel sal word om na sy of haar persoonlike sake om te sien (soos instemming tot mediese behandeling en prosedures of besluite oor verblyf en huisvesting). Ongelukkig is kuratorskappe ‘n duur proses, onderhewig aan burokratiese rompslomp; dit is ook paternalisties en rigied, en omdat dit slegs deur ‘n openbare Hooggeregshofproses in werking gestel word, ook vernederend vir die prinsipaal wat nou in die openbaar tot hulpbehoewende pasiënt verklaar word.
• Daar is wel ‘n goedkoper en eenvoudiger alternatief waardeur die Meester van die Hooggeregshof iemand as administrateur ingevolge die Wet op Geestesgesondheid kan aanstel. ‘n Administrateur kan net met ‘n persoon se bates werk, nie met sy persoonlike sake Dit kan net gebruik word in gevalle van werklike geestessiektes of erge graad van intellektuele gestremdheid, en dit is ook net beskikbaar in kleiner boedels waar die totale waarde minder as R200 000 is en waar die jaarlikse inkomste nie meer as R24 000 beloop nie.
• ‘n Ander opsie is om ‘n trust te oorweeg om na die finansiële reelings om te sien. Die trust moet dan opgerig word terwyl die oprigter nog by sy of haar volle positiewe is om die nodige instruksies te gee en ook die befondsing van die trust te bewerkstellig. Hier moet mens eers duidelikheid verkry oor die oprigtingskostes, lopende kostes, belastingimplikasies en ander praktiese oorwegings.

Wat van ‘n deurlopende of voorwaardelike volmag?

Die Suid-Afrikaanse Regshervormingskommissie het reeds in 2004 aanbeveel dat ons wetgewing vir alternatiewe voorsiening moet maak soos –

1. ‘n Deurlopende volmag wat geldig sal bly, selfs as die volmaggewer geestelik agteruitgaan en later nie meer by sy volle positiewe is nie.
2. ‘n Voorwaardelike volmag wat eers in werking sal tree wanneer die volmaggewer nie meer by sy of haar positiewe is om self na sy of haar sake om te sien nie.

Dit is nou al vyftien jaar later, maar tot dusver het daar nog niks van hierdie deurdagte aanbevelings van die kommissie gekom nie. Daar is regskommentators wat van mening is dat ‘n deurlopende volmag wel deur ons howe erken sal word; maar die algemene konsensus is dat dit nie erken sal word nie.

Al wat ons kan sê is – kry volledige regsadvies oor jou spesifieke omstandighede.

(Content supplied by LawDotNews ©)